Mở đầu ra cho đặc sản dịp Tết

Chỉ còn gần 2 tuần nữa đến Tết Nguyên đán Quý Mão 2023 nhưng thị trường bưởi Tân Triều, đặc sản nức tiếng của tỉnh Đồng Nai, vẫn khá trầm lắng, thậm chí nhiều hộ không chờ đợi dịp Tết mà xuất bán từ rất sớm với giá giảm hơn 50% so với mọi năm.

“Giá rơi”, sức mua kém

Cùng chung cảnh ngộ, tại huyện Chương Mỹ (Hà Nội) dù là vùng trồng bưởi Diễn có tiếng nhưng giá bưởi năm nay cũng không cao như mọi năm. Ông Lê Văn Lanh, Giám đốc HTX Nông nghiệp Nam Phương Tiến (Hà Nội) cho biết dù trồng theo tiêu chuẩn an toàn nhưng giá bưởi năm nay vẫn xuống từ 15-20%. Bưởi loại đẹp cũng chỉ 20.000-25.000 đồng/kg. Những hộ mới trồng hoặc không trồng theo tiêu chuẩn, giá bưởi còn rẻ hơn.

Một số loại nông sản giảm giá so với những năm trước đi liền với chi phí sản xuất như phân bón, thuốc trừ sâu, nhân công tăng khiến nông dân, HTX gặp rất nhiều khó khăn và ảnh hưởng lớn đến lợi nhuận.

Có nhiều ý kiến cho rằng tình trạng một số loại nông sản vốn là đặc sản ngày Tết nhưng vẫn bị mất giá là do dư âm của dịch Covid-19 đi liền với nền kinh tế còn gặp nhiều khó khăn nên nhu cầu tiêu dùng, chi tiêu của người dân vào dịp Tết cũng hạn hẹp.

Cùng với đó, năm nay thời tiết thuận lợi nên các loại bưởi được mùa, nguồn cung tăng. Một số HTX có vùng chuyên canh đang chịu sự cạnh tranh rất lớn từ các vùng sản xuất mới sau quá trình chuyển đổi cơ cấu cây trồng vật nuôi. Cụ thể như cam, bưởi Diễn Hà Nội đang phải chịu sự cạnh tranh của các vùng trồng chuyên canh cam, bưởi từ Hòa Bình, Hưng Yên, Bắc Giang...

Cũng có ý kiến cho rằng vì trồng tràn lan khiến cung vượt cầu, liền với đó là việc chưa chú trọng xây dựng thương hiệu nên nhiều loại nông-đặc sản vẫn chưa thể vươn xa và mở rộng đầu ra. Ngay như sản phẩm bưởi Tân Triều hiện nay mới chỉ nổi tiếng ở trong tỉnh Đồng Nai hoặc một số tỉnh lân cận. Còn lại hầu hết người dân miền Tây và miền Bắc chưa biết tới thương hiệu loại bưởi này.

Vấn đề này khiến cả cơ quan quản lý, nông dân và các HTX ở những vùng vốn trồng những loại nông sản đặc trưng không khỏi lo lắng. Đặc biệt là tình trạng giả mạo bưởi Tân Triều, bưởi Diễn... vào mỗi dịp Tết, khi đó, nông sản không chỉ khó khăn tiêu thụ trong nước mà còn không có “cửa” để xuất khẩu.

Nâng chất lượng, cải thiện khâu tiêu thụ

Có thể thấy, việc tăng diện tích một số loại nông-đặc sản chưa thể kết luận là đúng hay sai vì để có thể xuất khẩu, phục vụ chế biến thì vẫn cần những vùng trồng lớn. Tuy nhiên một vấn đề dễ dàng nhận thấy là dù có nhiều loại nông sản tăng diện tích nhưng vẫn trồng phân tán, không liên kết tập trung theo chuỗi giá trị và chưa được nghiên cứu theo quy hoạch nên chất lượng chưa cao.

Một điều cần quan tâm đối với các cây-con đặc sản là điểm tạo ra giá trị cho sản phẩm chính là sự khác biệt về giống và điều kiện tự nhiên của từng vùng, đặc biệt là nguồn vi lượng trong đất, nguồn nước và tiểu khí hậu của từng vùng. Vì vậy, dù có cùng giống nhưng nếu trồng và nuôi ở nơi khác thì chất lượng của loại đặc sản cũng có sự khác nhau. Trong khi đó, nếu là đặc sản nhưng nuôi-trồng tràn lan sẽ làm nông sản gốc mất đi giá trị và những nơi làm theo phong trào cũng khó phát triển bền vững.

Ngay như bưởi Tân Triều phải được trồng trên đất cù lao Tân Triều (huyện Vĩnh Cửu, Đồng Nai) hay bưởi Diễn chuẩn nhất thiết phải trồng trên đất Diễn (phường Phú Diễn, Phúc Diễn, quận Bắc Từ Liêm, Hà Nội)... thì mới cho hương vị riêng. Nếu nhưng giống bưởi này đem đi nơi khác trồng dù vẫn cho ra vị ngon, nhưng không thể mang lại hương vị đặc trưng.

Việc nuôi trồng tràn lan, không theo quy hoạch và không tính toán đến đầu ra, nhu cầu thị trường, đối tượng khách hàng và đặc điểm cây trồng, vật nuôi khiến không ít nông dân, HTX gặp rủi ro và chưa thể thoát được cái vòng luẩn quẩn “được mùa mất giá”.

Ông Lê Văn Lanh cho biết cây bưởi Diễn dù trồng nhưng phải sau hơn 10 năm và phải chăm sóc đúng kỹ thuật mới cho chất lượng quả ngon. Trong khi đó, đa phần người trồng bưởi Diễn ở các địa phương khác đều không nắm đầy đủ được kỹ thuật, đặc điểm cây trồng dẫn đến sản phẩm ngày càng nhiều, chất lượng kém kể cả những cây được trồng lâu năm.

Trước thực trạng này, các chuyên gia cho rằng mỗi HTX ở mỗi địa phương cần tìm loại cây trồng vật nuôi bản địa, phù hợp với tiểu vùng của mình để phát triển theo hướng chuỗi giá trị.

Đi liền với đó là các cơ quan quản lý cần kết hợp với người dân, HTX trong việc quy hoạch vùng trồng tập trung quy mô lớn và xây dựng thương hiệu cho các loại nông-đặc sản để hỗ trợ đầu ra, thúc đẩy xuất khẩu thay vì để tình trạng sản xuất tràn lan, theo phong trào như hiện nay.

Bên cạnh đó, cần đa dạng các giải pháp, chính sách nhằm phát huy sự sáng tạo trong cách làm của các HTX ở từng địa phương, nhằm phát huy nguồn lực cộng đồng và giúp các HTX nâng cao khâu sơ chế, bảo quản cũng như chế biến sâu thay vì bán tươi với giá thấp như hiện nay.

Ông Nguyễn Chí Hiểu, Chủ tịch HĐQT kiêm Giám đốc HTX Xuân Quan (Hưng Yên) cho biết, hiện HTX chỉ chú trọng trồng hoa cây cảnh công nghệ cao nhưng sau khi được các chuyên gia tư vấn HTX nhận thấy đẩy mạnh chế biến sâu như làm các loại trà từ hoa sẽ giúp nâng cao giá trị sản phẩm, mở rộng đầu ra và đáp ứng được nhu cầu thị trường. Tuy nhiên, HTX rất mong được các cơ quan quản lý, ngành chức năng hỗ trợ để tiếp cận với nguồn vốn và công nghệ hiện đại để hoàn thiện chuỗi giá trị bền vững.

Dưới góc độ một nhà sản xuất, ông Phan Tấn Tài, Giám đốc HTX Dịch vụ nông nghiệp Tân Triều cũng cho rằng mấu chốt để giải quyết bài toán nông-đặc sản "được mùa, mất giá" là duy trì chất lượng, xây dựng được thương hiệu cho sản phẩm theo chuỗi giá trị.

Tuy nhiên, điểm khó của bưởi Tân Triều hiện nay là chưa có sự thống nhất trong tem, nhãn nên mỗi HTX, mỗi đơn vị sản xuất mang một nhãn hiệu riêng khiến tình trạng giả mạo thương hiệu vẫn còn diễn ra. Đi cùng với đó là việc mua bán vẫn còn qua nhiều khâu trung gian, kênh bán hàng hiện đại chưa phát huy hiệu quả cũng là thiệt thòi cho thành viên HTX khi trồng bưởi Tân Triều.

Theo VN Business