PHÁT TRIỂN KINH TẾ TẬP THỂ, HTX LÀ XU THẾ TẤT YẾU TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ, PHÙ HỢP VỚI KINH TẾ THỊ TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA CỦA VIỆT NAM

Toàn cầu hóa, khu vực hóa mở ra những cơ hội lớn cho khu vực kinh tế tập thể, HTX tham gia vào quá trình thương mại quốc tế. Trong diễn đàn kinh tế hợp tác, hợp tác xã năm 2024 với chủ đề “Hoàn thiện chính sách hỗ trợ của nhà nước theo Nghị quyết số 20/NQ/TW ngày 16/6/2022 - Động lực thúc đẩy phát triển Kinh tế tập thể, hợp tác xã trong giai đoạn mới”, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính nhấn mạnh: Phát triển KTTT là xu thế tất yếu trong bối cảnh hội nhập quốc tế, phù hợp với kinh tế thị trường định hướng XHCN của Việt Nam.

Hình ảnh: Hội thảo Hội thảo khoa học về đổi mới phát triển và nâng cao hiệu quả hoạt động của kinh tế tập thể trong giai đoạn mới (26/06/2025)

Dựa vào những đặc điểm của nền kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam hiện nay, KTTT là lựa chọn phù hợp, thể hiện ở các mặt:

• Kết hợp lợi ích cá nhân và tập thể: HTX hoạt động trên nguyên tắc tự nguyện, dân chủ, bình đẳng, công khai – phù hợp với tinh thần của nền kinh tế thị trường nhưng vẫn giữ vai trò điều tiết, hỗ trợ lẫn nhau vì lợi ích cộng đồng.
• Giảm khoảng cách giàu nghèo thông qua HTX, những người lao động yếu thế, hộ nghèo, người dân tộc thiểu số có điều kiện tiếp cận vốn, kỹ thuật, thông tin thị trường... Từ đó, tăng thu nhập và giảm bất bình đẳng xã hội
• Góp phần vào ổn định kinh tế xã hội: KTTT giúp tạo việc làm bền vững, thúc đẩy sản xuất tại địa phương, giảm áp lực di cư lao động, góp phần ổn định đời sống người dân và giữ gìn an ninh nông thôn.

CMCN 4.0 sẽ là nền tảng để kinh tế chuyển đổi mạnh mẽ từ mô hình dựa vào tài nguyên, lao động chi phí thấp sang kinh tế đổi mới - sáng tạo. Đây là cơ hội để Việt Nam tiến thẳng vào công nghệ mới, đẩy mạnh CNH-HĐH và thu hẹp khoảng cách phát triển.

Những lợi thế

Ngày nay, hiệp định thương mại tự do (FTA – Free Trade Agreement) là công cụ chiến lược giúp quốc gia hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế toàn cầu, thúc đẩy phát triển kinh tế và nâng cao vị thế trên trường quốc tế, thể hiện ở các khía cạnh: Thúc đẩy trao đổi thương mại; tăng cường năng lực cạnh tranh; thúc đẩy đầu tư nước ngoài; thúc đẩy cải cách thể chế; tăng cường hợp tác quốc tế.

Một trong những lợi ích mà các FTA thế hệ mới mang lại là giúp các nước thành viên như Việt Nam xây dựng và hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường, hỗ trợ tích cực trong tiếp trình tái cơ cấu nền kinh tế và đổi mới mô hình tăng trưởng, đặc biệt là mô hình hoạt động của các loại hình KTTT, HTX. Các FTA này sẽ giúp hoàn thiện thể chế theo hướng cải thiện cơ chế điều hành kinh doanh, tạo ra môi trường kinh doanh mới.

Bên cạnh đó, khi HTX tham gia FTA sẽ giúp HTX tăng quy mô sản xuất và năng lực cạnh tranh; tiếp cận thông tin thị trường để ký kết hợp đồng với các doanh nghiệp lớn; hỗ trợ pháp lý và tài chính, các rào cản phí thuế, tiêu chuẩn kỹ thuật, chứng nhận nguồn gốc, hoàn thiện hồ sơ pháp lý, đăng ký chứng nhập như Việt G.A.P, Global G.A.P, OCOOP hoặc truy xuất nguồn gốc điện tử; tham gia chuỗi giá trị từ sản xuất, chế biến đến xuất khẩu mang lại nhiều lợi ích hơn cho người sản xuất.

Các FTA thế hệ mới mà Việt Nam tham gia: CPTPP (Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương); EVFTA (Hiệp định thương mại tự do Việt Nam – EU); UKVFTA (FTA Việt Nam – Vương quốc Anh).

Sau khi Việt Nam ký CPTPP và EVFTA, khu vực KTTT của Việt Nam đã thu hút thêm nhiều tập đoàn, nhà đầu tư lớn từ nước ngoài góp phần thay đổi cơ cấu xuất khẩu nền kinh tế Việt Nam. Một số HTX đã vươn mình ra thị trường thế giới như: HTX Xoài Cao Lãnh đã nâng cấp quy trình sản xuất theo tiêu chuẩn Global G.A.P để đáp ứng yêu cầu của thị trường khó tính. Từ đó, HTX đã xuất khẩu xoài sang Nhật Bản, Hàn Quốc với giá cao gấp 1,5 – 2 lần so với thị trường nội địa.

HTX Cà phê Ea Tu (Đắc Lắk) sản xuất cà phê theo hướng hữu cơ và đạt chứng nhận UTZ đáp ứng yêu cầu từ Châu Âu. Nhờ EVFTA thuế xuất giảm, giúp HTX ký hợp đồng xuất khẩu với các công ty ở Đức và Hà Lan. Giá bán cà phê cao hơn trong nước khoảng 20% – 30%. HTX Nông nghiệp Trường Sơn (Quảng Bình) - trồng chuối theo mô hình hữu cơ, tham gia vào các chuỗi cung ứng lớn, chuối được xuất khẩu chính ngạch sang Trung Quốc và bắt đầu tiếp cận thị trường Nhật Bản. Nhờ RCEP, các thủ tục và chi phí xuất khẩu giảm, giúp HTX mở rộng quy mô sản xuất.

Những thách thức

CMCN 4.0 phát triển nhanh, tạo cơ hội cho các nước đi sau như Việt Nam bắt kịp các nước tiên tiến về công nghệ nhưng cũng sẽ tạo ra nhiều thách thức đối với các nước chậm chạp trong việc thích nghi với bối cảnh mới. Tuy nhiên, CMCN 4.0 có thể dẫn tới sự thay đổi mạnh mẽ về cơ cấu nguồn lực cho phát triển. Cuộc CMCN này sẽ khiến cho phương thức sản xuất của một số ngành nghề mà Việt Nam đang phát triển với lợi thế lao động giá rẻ, lao động phổ thông không còn phù hợp dẫn đến nguy cơ dư thừa lao động có kỹ năng và trình độ thấp. Đồng thời, nếu không tận dụng được các cơ hội từ CMCN 4.0, Việt Nam khó thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình, dễ sa lầy trong bẫy lao động giá rẻ, bẫy công nghệ lạc hậu do các nước đẩy mạnh đổi mới công nghệ. Thách thức của Việt Nam trong bối cảnh CMCN 4.0 là lực lượng lao động có thể không đủ trình độ cho nền kinh tế số. CMCN 4.0 sẽ đẩy mạnh quá trình dịch chuyển từ sản xuất thâm dụng lao động sang thâm dụng tri thức và công nghệ, do đó có thể thay đổi cơ cấu lao động hiện tại. Các ngành nghề có thể gắn với quá trình tự động hóa như dệt may, da giày, điện tử… đang thâm dụng lao động sẽ chịu ảnh hưởng nhiều nhất. Bên cạnh đó, quá trình hội nhập quốc tế sâu rộng tạo sức ép cạnh tranh lớn từ phía các doanh nghiệp nước ngoài đến các doanh nghiệp, HTX Việt Nam, xu hướng gia tăng rào cản kỹ thuật từ các thị trường nhập khẩu đặt ra yêu cầu ngày càng khắt khe đối với hàng hoá xuất khẩu của Việt Nam nói chung, HTX nói riêng.

Về phía HTX liên quan đến hội nhập quốc tế còn nhiều thách thức không nhỏ như năng lực cạnh tranh còn yếu do quy mô nhỏ, công nghệ lạc hậu, năng suất thấp, chất lượng chưa ổn định, khó đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế; thiếu liên kết chuỗi giá trị: Chưa gắn được với các doanh nghiệp, với thị trường, chưa có chiến lược sản xuất và tiêu thụ lâu dài, bền vững, quy mô nhỏ...; thiếu nguồn nhân lực chất lượng cao, tư duy sản xuất nhỏ lẻ.

Một số giải pháp để nâng cao hiệu quả của KTTT trong bối cảnh hội nhập quốc tế

Để nâng cao hiệu quả KTTT trong bối cảnh hội nhập quốc tế, chúng ta cần tập trung vào một số giải pháp sau:

- Tăng cường đào tạo về hội nhập quốc tế, kỹ năng quản trị, công nghệ, ngoại ngữ cho lãnh đạo HTX; khuyến khích liên kết doanh nghiệp với viện nghiên cứu, tổ chức nước ngoài; hỗ trợ chuyển đổi số, xây dựng thương hiệu, nâng cao chất lượng sản phẩm để đạt chuẩn quốc tế; gắn HTX với chuỗi giá trị, liên kết với doanh nghiệp, nhà phân phối ngân hàng; hỗ trợ HTX tham gia xây dựng thương hiệu, chỉ dẫn địa lý, xúc tiến thương mại trong và ngoài nước; cải cách chính sách để phù hợp với thực tiễn, hoạt động của KTTT trong bối cảnh hội nhập.

- Phát triển HTX sản xuất theo hướng xanh, bền vững, giảm thiểu tác động đến môi trường; lồng ghép phát triển HTX với phát triển nông thôn mới, tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng.

- Cần tập trung thực hiện tốt định hướng đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, khai thác hiệu quả từ những thị trường mà Việt Nam đã ký FTA; phát triển mặt hàng và thị trường xuất khẩu mới, tránh phụ thuộc vào một số ít thị trường nhất định, tăng tính độc lập, tự chủ của nền kinh tế thông qua nâng cao giá trị gia tăng, hàm lượng công nghệ của hàng xuất khẩu, tham gia sâu hơn trong chuỗi giá trị toàn cầu.

- Hỗ trợ, thúc đẩy nâng cao năng lực của HTX trong nước, đặc biệt lưu ý tới HTX nhỏ và vừa; cơ cấu lại ngành hàng xuất khẩu, tập trung cao vào các ngành hàng mà Việt Nam có lợi thế và tạo giá trị gia tăng thực chất cho Việt Nam như công nghiệp chế biến, nông - lâm - thủy sản, đồ gỗ... Thực hiện thực chất, có hiệu quả công tác rà soát, sàng lọc đầu tư, chú trọng nhập khẩu máy móc thiết bị từ những thị trường công nghệ  nguồn, kiểm soát nhập khẩu công nghệ lạc hậu, gây nguy hại cho môi trường.

Minh